Ambts en Rijkspad in Winssen

Wandelend door de prachtige natuur ontdekt presentator Klaas Drupsteen in zijn tv-programma Klaas op Klompen de klompenpaden van Gelderland. Dit keer neemt Klaas je mee naar het Ambts- en Rijkspad in Winssen. Klompen aan, rugzak op en gaan!

Ontdek de landschappelijk mooie en cultuurrijke buitendijkse weerden en binnendijkse velden van Winssen Ambts en Winssen Rijks, fruitdorp aan de rivier, befaamd door vroegere dorpsgenoten als de 17e eeuwse zeeheld Van Ghent, de 19e eeuwse orgelbouwers Gradussen en de 20e eeuwse wonderdokter het Boertke van Winssen.

Admiraal van Ghentplein

De naam van dit plein verwijst naar de in Winssen geboren en landelijk bekende zeeheld Admiraal Willem Joseph van Ghent (1626-1672). Vanaf het begin van de vorige eeuw ligt hier het centrum van het dorp. Het dorpshuis aan dit plein - Ontmoetingscentrum De Paulus - kreeg de naam van een van de twee vroegere parochiepatronen. Dit voormalige parochiehuis is gevestigd in het gebouwencomplex van de voormalige meisjesschool en gasthuis voor bejaarden. In 1911 vestigden zich hier de Zusters Franciscanessen en stichtten de school. In 1921 startte het gasthuis. In 1930 begon zuidelijk van het plein de katholieke jongensschool. In 1956 vertrokken de zusters, maar pas in 1972 startte in deze school het gemengde basisonderwijs. Het huidige schoolgebouw aan het plein dateert uit 2009.

In de hoek van het plein staat het monument voor de Winssense slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Vlakbij het plein ziet men de monumentale muziekkiosk uit 1959.

De dorpsboomgaard in Winssen

Dorpsboomgaard ’t Groene Hart Winssen

Midden in Winssen ligt al ongeveer tweehonderd jaar een fruitboomgaard. Nadat de boomgaard aan het einde van de 20e eeuw zijn exploitatiefunctie verloor, raakte de bongerd ernstig in verval. Om verdere achteruitgang tegen te gaan, heeft een groep vrijwilligers eind 2015 groot onderhoud gepleegd in de historische boomgaard. Uit deze enthousiaste groep is Stichting Dorpsboomgaard ’t Groene Hart Winssen ontstaan met als hoofddoel: het onderhouden en behouden van de historische boomgaard. Deze klassieke boomgaard in een dorpskern heeft hoogstammen maar ook half- en laagstammen. Om de fruitbomen ligt een historische en deels authentieke meidoornhaag.

Door de vrijwilligers wordt wekelijks onderhoud aan de boomgaard uitgevoerd. Het werk bestaat voornamelijk uit het snoeiwerk van de bomen en de meidoornhaag, het maaien van het gras en het plukken van het fruit. Ook worden zieke en dode bomen vervangen door nieuwe aanplant. Omdat het om een historische boomgaard gaat, worden er oude rassen terug geplant. Zo is er tijdens de afsluiting van de eerste groot onderhoudsronde een hoogstam “Haneman” aangeplant. De Haneman is een oud en in Winssen ontwikkeld appelras.

Winssen was en is nog steeds een fruitteeltdorp. Boomgaarden komen hier van oudsher veel voor omdat de grond er door de vroegere overstromingen uiterst vruchtbaar is (goede combinatie van rivierklei en -zand). Gedurende de route passeert of doorkruist u dan ook diverse (productie)boomgaarden.

Winssen Ambts en Winssen Rijks

Sinds de 14e eeuw was Gelre verdeeld in vier kwartieren. Elk kwartier bestond uit een aantal kleinere bestuurs- en rechtsdistricten, zogenaamde ambten. Winssen lag in het kwartier van Nijmegen, maar het oostelijk deel hoorde bij het ambt Rijk van Nijmegen en het westelijk deel bij het Ambt van Maas en Waal.

De grens liep van noord naar zuid dwars door Winssen. Het enige gemeenschappelijke was het kerkgebouw.

Het Ambt en het Rijk hadden ieder een eigen belastingstelsel, eigen polderlasten en dijkverplichtigen en een eigen rechtsspraak. In 1809 telde het Ambt 230 en het Rijk 470 inwoners. Onder Napoleon werden in 1810 bij keizerlijk decreet Winssen Ambts en Winssen Rijks verenigd tot één gemeente Winssen, maar pas in 1838 werden ze samengevoegd tot één dorpspolder. De grens tussen de streken Land van Maas en Waal en Rijk van Nijmegen

ligt echter nog steeds midden in Winssen.

In 2018 is ter hoogte van de Kennedysingel 6 een “grensbankje” geplaatst. Het midden van dit bankje is de grens tussen het Land van Maas & Waal en het Rijk van Nijmegen. Het grensbankje heeft deels de kleuren van Maas & Waal en deels die van het Rijk van Nijmegen.

Winssen van boven (foto Omroep Gelderland)

Winssen fruit
Mede door de onderlinge afstand en de beperkte middelen deze te kunnen overbruggen, kende ieder dorp vroeger zijn eigen ontwikkelingen op de taal maar zeker ook op de fruitteelt. Vrijwel ieder dorp kende zijn eigen fruitrassen. Een historisch gegeven dat tegenwoordig veelal verloren is gegaan.

De Winssense appel Haneman is echter behouden gebleven. De straatnamen Haneman en Hanemansestraat met de daaraan gelegen boerderij ‘De Kleijne Haneman’ verwijzen naar de plek waar het appelras, door een vestiging van het Kartuizerklooster Bethlehem uit Roermond, is ontstaan. In Winssen en omgeving is deze zoete appel uitgegroeid tot een onmisbaar ingrediënt voor de recepten hete bliksem en stroopappel. De appel werd in steenfabrieken en boven kachels in schijven gedroogd en als welkome afwisseling in de winter gegeten.

Winssen van boven (foto Omroep Gelderland)

Ontzandingen

De afgelopen decennia hebben ontzandingsprojecten het gebied sterk veranderd. Een proces dat nog jaren zal voortduren. Het huidige project Geertjesgolf levert bouwgrondstoffen als grind en zand op en betreft een viertal deellocaties rondom Winssen gelegen. Na vele jaren van bezwaren en procedures zijn de werkzaamheden in augustus 2017 gestart. Alleen al voor het zandwingereedmaken zal 3,7 miljoen m3 klei afgegraven worden.

De streek is dankzij het vele water uitgegroeid tot een eldorado voor grote getalen ganzen, aalscholvers en reigers. Ook ooievaars en bevers voelen zich er thuis.

Ontzandingen in Winssen (foto Omroep Gelderland)

Marinus Kleijnen – het Boertke van Winssen

Marinus Kleijnen (ook bekend als Marinus d’n Bôn vanwege zijn kleine, gebogen gestalte) wordt in 1877 geboren in Overasselt. Hij groeit op als een natuurkind, bevriend met de dieren van de boerderij en het veld. De dieren zijn ook bevriend met Marinus. Hij ontdekt dat hij naast zieke dieren ook mensen kan helpen met zijn gave. Na zijn handoplegging wijkt de pijn.

In 1907 trouwt Marinus met Mien Hopman en begint met haar en zijn zwager een boerderijtje aan de Geerstraat in Winssen. Steeds meer mensen in Maas en Waal horen van de bijzondere gave van Marinus en bezoeken hem om van hun pijn verlost te worden. Marinus vraagt geen betaling en de dokter is voor veel mensen te duur in die tijd. Baat de behandeling niet, schaden zal hij toch ook niet, ook niet in de portemonnee.

Na de oorlog raakt zijn faam verbreid in heel het land. Bussen vol mensen komen naar Winssen om door Marinus genezen te worden. De menselijke psychologie werkt op wonderlijke manieren. De toenemende stroom mensen die genezing zoeken bij het Boertke levert zoveel spanning op met de reguliere geneeskunde dat het zelfs tot een proces leidt, waarbij het Boertke vanwege ongeoorloofde uitoefening van de geneeskunst aanvankelijk veroordeeld wordt maar later wordt vrijgesproken.

Marinus overlijdt in 1949 op 74 jarige leeftijd. Hij ligt begraven op het kerkhof in Winssen.

Wil je meer klompenpaden ontdekken? Kijk dan iedere zondag om 17.15 uur naar Klaas op Klompen op TV Gelderland of bekijk de afleveringen online via Uitzending Gemist. De routes zijn terug te vinden op gld.nl/klompenpaden.